Սասանյանների արքայատոհմի հաստատվելը Պարսկաստանում

                            

Պարթևական պետության մեջ սկսվել էին գահակալական կռիվներ: Ստեղծված իրավիճակից օգտվեցին Սասանյանները,որոնց ձեռքին էր գտնվում երկրի հոգևոր իշխանությունը:Սասանը  վարում էր երկրի գլխավոր սրբարանի՝ Անահիտի մեհյանի քրմապետի պաշտոնը :

Սասանի որդի Պապակը ժառանգելով հորից Անահիտի մեհյանի քրմապետի պաշտոնը, միաժամանակ ամրապնդում էր իր քաղաքական  դիրքերը: Վաղարշ Դ-ի (Պարթևական թագավոր) մահից հետո նա, հափշտակելով  Պարսք նահանգի արքայական գահը , դառնում է <<մարզպան և շահրդար>> Պարսքի, իսկ 208-209թթ. կատարված հեղաշրջման շնորհիվ  իր որդի Շապուհին հռչակում է Պարսք նահանգի Ստահր  մայրաքաղաքի թագավոր:

  Սասանյանները ձեռք են բերում քաղաքական իշխանություն: Վաղարշ Ե-ի (Պարթևական թագավոր)  գահ բարձրանալու տարվանից 208թ. հինգ  տարի անց 213թ. նրա եղբայր Արտավանն իրեն հռչակեց արքայից  արքա  և գահակալական կռիվները եղբայրների միջև շարունակվեց  մինչև Վաղարշ Ե-ի մահը (222/223) :

 Ագաթանգեղոսի և Մովսես Խորենացու  վկայությամբ Հայոց Խոսրով Ա (198-216)  թագավորը  արշավանքներ է ձեռնարկել դեպի հարավ՝ առաջին Սասանյանների դեմ և վերադարձել հարուստ ավարով : Նա Արտավան Ե-ի  դաշնակիցն էր և արշավանքներ էր ձեռնարկում  Արտավանի ախոյանի՝ Վաղարշ Ե-ի դեմ: Սասանյան արքա Արտաշիրը 227 թվականի ապրիլի 28-ին տեղի ունեցած Որմիզդական Ճակատամարտում պարթևական վերջին թագավոր Արտավան Ե-ն սպանվեց: Պարթևական թագավորությունը կործանվեց:

 227 թվականին Պապակի որդի Արտաշիրը թագադրվեց Տիզբոնում և նրան շնորհվեց <<Արքայից արքա Էրանի>> տիտղոսը: 

Այսպիսով, Արտաշիր Ա-ի (227-243թթ.) գահակալությամբ սկսվում է Սասանյան դինաստիայի իշխանությունն ամբողջ  Էրանշահրում՝ նախկին Պարթևական թագավորության տարածքում:

Սասանյանների դինաստիայի հաստատվելը  ունեցավ խոշոր սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական նշանակություն: Մի կողմից թուլացավ Հռոմեական ստրկատիրական կայսրությունը , որն այլևս ի վիճակի չէր ընդարձակելու իր տարածքները արևելքում, մյուս կաղմից՝ հզորանում էր ֆեոդալականացող Պարսկաստանը, որտեղ Սասանյանները ստեղծեցին կենտրոնական  զորեղ պետություն և դարձան ռազմական վճռական ուժ Մերձավոր և Միջին Արևելքում : Դուրս գալով Պարսքից, Արտաշիրը կարողացավ իր իշխանությանը ենթարկել Իրանի արևելյան և հյուսիսային նահանգները: Սկզբնական շրջանում միայն Պարսքը, Խուժաստանը  և Ատրպատականը հայտարարվեցին սասանյան արքայից արքայի դաստակերտ, այսինքն՝ դարձան նոր դինաստիայի ժառանգական սեփականություն: 

Սասանյան արքան պաերազմում էր արևմուտքում ՝ Հռոմեական կայսրության և Մեծ Հայքի թագավորությունների դեմ , իսկ արևելքում ՝ Հնդկաքուշանական թագավորության հետ:

Սասանյանները  ձգտում էին վերացնել առաջին խոցնդոտը՝ հանձին Մեծ Հայքի Արշակունիների թագավորության:

   Սասանյանները  Էրանշահրի կենտրոնական նահանգներում իրենց ապահով չէիին զգում, քանի դեռ ապրում և պայքարում  էին ոչնչացող պարթև Արշակունիների վերգին շառավիղները ՝  Արտավան Ե-ի որդիները  Արտավազդը և նրա եղբայրը (որը չի հիշաակվում),որոնց օգնում էր Հայ Արշակունի թագավորը : Սասանյանները կարողանում են ճնշել ապստամբությունը:

Սասանյան Արքաներ 

Սասան
Պապակ, Սասանի որդի (209—220)
Շապուհ I, Պապակի որդի (209—220)
Արտաշիր Պապական, Պապակի որդի  222/227-240
Պերոզ Ա (239)
Շապուհ Ա (260—274),Մեծ Հայքի թագավոր
Որմիզդ Ա (260—274),  Մեծ Հայքի թագավոր
Վռամ Ա (273—276)
Վռամ Բ (276—293)
Վռամ Գ (293)
Ներսես (293—302)
Որմիզդ Բ (302—309)
Շապուհ Բ (309—379)
Արտաշիր Բ (379—383)
Շապուհ Գ (383—388)
Վռամ Դ (388—399)
Հազկերտ Ա (399—421)
Վռամ Ե (421—439)
Հազկերտ Բ (439—457)
Որմիզդ Գ (457—459)
Պեռոզ (459—484)
Բաղաշ (484—488)
Կավադ Ա (488—496, 498—531)
Զամասպ (496—498)
Խոսրով Ա (531—579)
Որմիզդ Դ (579—590)
Վռամ Չուբին (ոչ Սասանյան տոհմից) գահի անուն` Վռամ Զ (590—591)
Խոսրով Բ (590—628)
Կավադ Բ (628)
Արտաշիր Գ (628—629)
Ֆարուխան Շահրվարազ (ոչ Սասանյան տոհմից), Խոսրով Բ զորավար, շահնշահ (629)
Բորանդուխտ, Խոսրով Բ դուստր (629—630)
Հազարմդուխտ, Խոսրով Բ դուստր (630—631)
Ֆարուխզադ Խոսրով (631—632)
Հազկերտ Գ (632—651)